Zgjedhjet e pjesshme për kryetarët e 5 bashkive që u mbajtën të dielën e 9 nëntorit, përfshinë Beratin, Vlorën, Cërrikun, Matin, Tepelenën dhe u përkthyen në një fitorje të thellë të partisë në pushtet.
Megjithatë në asnjë bashki nuk kaloi pjesëmarrja e votuesve më shumë se 40%, që e përngjajnë Shqipërinë me regjime autoritare, si Rusia apo Bjellorusia, që shquhen për pjesëmarrje të ulët.
Në Vlorë, pjesëmarrja ishte më e ulëta, me 11% të qytetarëve me të drejtë vote që shkuan në kutinë e votimit. Sipas Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ), kandidatja e Partisë Socialiste fitoi me 78% të votave. Ndërsa në Berat, një tjetër bastion politik i socialistëve, vetëm 17% e qytetarëve votuan. Atje, kandidati i PS-së fitoi me 83% të votave. Më tej në Cërrik, ku pjesëmarrja ishte 23%, kandidati i PS-së fitoi me 66% të votave. Në Bashkinë Tepelenë, pjesëmarrja raportohet 31%, me kandidatin e PS-së që fitoi me 78%. Ndërkaq, në Bashkinë Mat, ku pjesëmarrja ishte më e larta nga të gjitha njësitë e vetëqeverisjes vendore – me 37% – kandidati i PS-së triumfoi me 67% të votave.
Pjesëmarrja në zgjedhjet lokale në rënie
Ndërkaq pjesëmarrja në zgjedhjet lokale ka ardhur në rënie të vazhdueshme e drastike vitet e fundit. Në zgjedhjet lokale të vitit 2011, pjesëmarrja ishte 50%; Në vitin 2015 ajo ra në 48%. Në vitin 2019, pjesëmarrja ra në 23%, duke ditur që opozita nuk mori pjesë në zgjedhje. Me marrjen pjesë të opozitës në zgjedhjet e vitit 2023, pjesëmarrja qytetare u rrit në 38%, duke bërë hapa pas në pjesëmarrjen e zgjedhjeve të pjesshmë të së dielës, me 18.04%.
Këto shifra flasin për dy trende, së pari, për humbjen e besimit të publikut shqiptar te klasa politike dhe së dyti, për konsolidimin e pushtetit të Partisë Socialiste, si asnjë precedent i mëparshëm në demokracinë shqiptare. Gërryerja e demokracisë shqiptare vërehet edhe nga renditja, që Organizata “Freedom House” i bën demokracisë shqiptare, ku vendi ynë renditet si një “regjim në tranzicion” dhe në aspektin e lirive, si “pjesërisht e lirë”.
Nga ana tjetër opozita mbetet e fragmentarizuar, fenomen që u pa edhe në këto zgjedhje të pjesshme, ku me përjashtim të Bashkisë Cërrik, ku Eligert Hima kandidoi në siglën “Shqipëria Bëhet”, kandidatët e tjerë opozitarë ishin të gjithë të pavarur dhe nuk vinin nga sigla e ndonjë partie politike në opozitë. Kjo në vetvete flet për konsolidimin e pushtetit të partisë-shtet dhe mungesës së ndonjë shprese konkrete për fitore nga ana e partive opozitare.
Ndërkaq, Partia Socialiste ka konsoliduar pushtetin e saj në mënyrë të paprecedentë, duke ndikuar në gërryerjen e pjesëmarrjes qytetare zgjedhje pas zgjedhjeje. Ky fuqizim e ka pikënisjen me reformën territoriale të vitit 2014, ku u zhbënë minibashkitë e komunat, duke u transferuar tek bashkitë më të mëdha. Kjo taktikë elektorale i ndihmoi fuqishëm socialistët, duke qenë se minibashkitë dhe komunat e dominuara historikisht nga PD-ja i bashkoheshin bashkive më të mëdha të PS-së, ku raporti specifik i votave shkonte në favor të PS-së.
Kjo reformë u pasua nga greva e Lulzim Bashës në çadër dhe marrëveshja me Edi Ramën më 17 maj 2017, që në fakt solli dërrmimin e opozitës në zgjedhjet parlamentare të po atij viti. Në 2019-ën opozita shqiptare ndërmori aktin e paprecedentë të djegies së mandateve dhe bojkotimit të zgjedhjeve lokale me dy efekte kryesore: Gërryerjen e besimit të publikut te opozita parlamentare dhe rrjedhimisht te klasa politike, si edhe lënien e 61 bashkive nën tutelën politike të Partisë Socialiste, e cila i fitoi të gjitha në mungesë të opozitës.
Kontrolli i 61 bashkive nga ana e Partisë Socialiste çeli siparin e fitores së 25 prillit 2021, kur Edi Rama u konfirmua kryeministër për herë të tretë radhazi, duke thyer tabunë e rotacioneve politike pas 8 viteve pushteti të njëjtës parti. Bashkia në kontekstin shqiptar ka pushtet politik dhe ekonomik, të cilat Partia Socialiste i ka përdorur më së miri për t’i konvertuar në kapital politik alias vota.
Kjo u konfirmua edhe nga raporti i ODIHR, që foli për mungesën e vijës ndarëse midis administratës publike dhe partisë në pushtet. Kontrolli i 61 bashkive nga Partia Socialiste, i kombinuar me konfliktin për drejtimin ligjor të PD-së midis fraksioneve Berisha – Basha, bëri që opozita të dilte e ndarë dhe pa komisionerë në gjysmën e zonave zgjedhore, duke garantuar fitoren e 55, nga 61 bashkive nga Partia Socialiste në zgjedhjet e 14 majit 2023.
Zhgënjimi me opozitën e Partisë Demokratike arriti kulmin, aq sa në harkun kohor të një viti u themeluan edhe formacione të reja politike brenda së djathtës politike, si “Shqipëria Bëhet” dhe “Mundësia”, të cilat kontribuan në fragmentarizimin matematikor të votës opozitare, duke i dhënë Edi Ramës një mazhorancë prej 83 deputetësh më 11 maj 2025.
Formula për llogaritjen e pjesëmarrjes në zgjedhje
Rënia e besimit të qytetarit shqiptar te klasa politike shihet edhe nga sondazhet publike. Sipas një studimi të OKB-së në Shqipëri në vitin 2023, besimi i publikut shqiptar te klasa politike është rreth 25.5%, pra mjaft i ulët. Shkenca politike na thotë se kur publiku ka një mospëlqim të thellë për klasën politike, pjesëmarrja në zgjedhje është detyrimisht e ulët.
“Kjo lidhje shprehet edhe nga ekuacioni i Downs-it: V = pB − C + D, ku V-ja shpreh probabilitetin që një votues të dalë në votime, p-ja probabilitetin që vota ka vlerë në mendjen e votuesit, B-ja rëndësinë që ka vota në fitoren e një kandidati apo tjetri, C-ja koston që ka vota për një qytetar (kryesisht koha) dhe D-ja detyrën që qytetari ndjen për të votuar. Kur klasa politike nuk shihet si instrument ndryshimi nga qytetaria, variablat si “vlera e votës në mendjen e votuesit” (p) dhe “detyrimi që qytetari ndjen për të votuar” (D) bien, duke ulur edhe V-në, pra pjesëmarrjen e qytetarit në zgjedhje.”
Për demokratizimin e vendit dhe ringjalljen e pluralizmit politik, duket se ka nevojë për reformë zgjedhore që hap listat plotësisht, si dhe respektimin e të drejtës Kushtetuese për referendumet. Gjithashtu, në përputhje me rekomandimet e ODIHR, duhet forcuar liria e medias për t’u dhënë akses të barabartë të gjitha subjekteve politike, e cila nga ana e vet do të rriste mundësinë e përfaqësimit të partive më të vogla në parlament.
