Ndërsa shkenca përparon, sfidat dhe kërcënimet bëhen më komplekse dhe më të ndërlikuara, me ekspertë që hartojnë plane për të gjithë skenarët e mundshëm dhe të pamundur për të mbrojtur njerëzimin.
Në një seminar të tillë trajnimi, të organizuar nga OBSH, ekspertë ndërkombëtarë nga 15 vende u ftuan për të trajtuar një virus imagjinar të quajtur “Lia e mamuthit”.
Ekipi kishte për detyrë të frenonte përhapjen e një patogjeni që kishte dalë nga kufoma e ngrirë e një kafshe, duke infektuar shkencëtarët dhe një ekip filmi që e kishin zbuluar, përpara se të përhapej në mbarë botën.
Ndërsa skenari dhe virusi ishin tërësisht imagjinar, shkencëtarët paralajmërojnë se kërcënimi i “viruseve zombie” që lindin nga shkrirja e permafrostit për shkak të ndryshimeve klimatike është shumë real.
Ekspertët kanë zbuluar se këto të ashtuquajtura “mikrobe Methuselah” mund të qëndrojnë të ‘fjetur’ në tokë dhe në trupat e kafshëve të ngrira, si mamuthët, për dhjetëra mijëra vjet.
Nëse një sëmundje e tillë do të dilte nga akulli, trupat tanë nuk do të kishin asnjë mbrojtje natyrale për të luftuar një infeksion, si kur u shfaq për herë të parë virusi Covid.
Ushtrimi vjen vetëm disa ditë pasi një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh paralajmëroi se ngrohja globale po rrit mundësitë që këta mikroorganizma të ngrirë të bëjnë hapin drejt kafshëve të gjalla dhe njerëzve.
“Shkrirja e permafrostit për shkak të ndryshimeve klimatike ka ngritur shqetësime rreth çlirimit të mundshëm të patogjenëve të panjohur më parë për mjekësinë moderne”, kanë deklaruar studiuesit.
Në ushtrimin Polaris, lija e mamuthit ishte një patogjen vdekjeprurës i lidhur ngushtë me linë tashmë të zhdukur dhe linë e majmunit që po përhapet sot, i quajtur edhe mpox, me një shkallë vdekshmërie midis dy viruseve.
Vlerësohet se lija ka vrarë rreth një në tre persona që ka infektuar, duke zhdukur rreth gjysmë miliardë njerëz në shekullin përpara se të çrrënjoset në 1980.
Mpox ka një shkallë shumë më të ulët të vdekshmërisë, por është ende vdekjeprurëse. Një lloj i ri, i përhapur kryesisht në Afrikë, është veçanërisht i rrezikshëm për fëmijët, duke vrarë deri në një në 10 prej të infektuarve.
Skenari
Skenari i lisë së mamuthit u krijua për të qenë i kontrollueshëm me kusht që vendet të punojnë së bashku për të kufizuar përhapjen.
Ndër vendet pjesëmarrëse ishin përfaqësues nga Danimarka, Somalia, Katari, Gjermania, Arabia Saudite dhe Ukraina.
Secilit vend iu dha qëllimisht vetëm një pjesë e enigmës, me epidemitë përkatëse të lisë së mamuthit që ndryshonin pak për të parë se sa mirë ndanin informacionin.
Për shembull, një grupi iu tha se një nga studiuesit e infektuar të Arktikut ishte në një anije lundrimi, gjë që u dha atyre një mjedis karantine që mund të përdornin për të parë se sa shpejt mund të përhapej virusi.
Vendeve të tjera iu dhanë skenarë të tillë si një shpërthim në një tubim të madh ose në një familje të vetme.
Ndërsa zgjati dy ditë, stërvitja ishte krijuar për të imituar tre javë të një shpërthimi hipotetik.
Në ditën e dytë, pjesëmarrësit u informuan se përparimi në kontrollin e virusit po pengohej nga politika dhe strategjitë divergjente midis shteteve.
Më pas, ata duhej të përshtateshin me disa vende që hynin në bllokim ndërkombëtar, duke ndaluar të gjitha mbërritjet, ndërsa të tjerët i mbanin kufijtë të hapur, por u mbështetën në masa si gjurmimi i kontaktit.
Në fund, ekipi arriti të vinte nën kontroll epideminë e lisë.
Megjithatë, OBSH-ja ka pranuar se një shpërthim në jetën reale ka të ngjarë të jetë shumë më kompleks për sa i përket bashkëpunimit ndërkombëtar.
Për shembull, vende të tilla si SHBA dhe Argjentina njoftuan tërheqjen e tyre nga Organizata Botërore e Shëndetësisë në fillim të këtij viti.
Ndërkohë, kërcënimi i patogjenëve të ngrirë që infektojnë njerëzit po rritet. Ndërsa akulli tërhiqet, ekipe shkencëtarësh ‘gjuajnë’ për kafshë të ngrira të zhdukura, ashtu si gjuetarët e fildishit që kërkojnë të bëjnë pasuri me tufa kafshës ‘gjigande’.
Për më shumë se një dekadë, shkencëtarët kanë ditur se bakteret dhe viruset e ngrira në Arktik mund të kenë ende potencialin për të infektuar organizmat e gjallë.
Në vitin 2014, shkencëtarët izoluan viruse nga permafrost siberian dhe treguan se ato ende mund të infektojnë qelizat e gjalla, edhe pse ato ishin ngrirë për mijëra vjet.
Në mënyrë të ngjashme, në vitin 2023, shkencëtarët ringjallën me sukses një virus ameba që ishte ngrirë për 48,500 vjet.
Ndërsa studiuesit vlerësojnë se vetëm një në 100 patogjenë të lashtë mund të prishin ekosistemin, vëllimi i madh që ikën nga akulli e bën një incident të rrezikshëm më të mundshëm.
Dhe tashmë ka pasur disa incidente që tregojnë rreziqet e mundshme.
Në vitin 2016, sporet e antraksit shpëtuan nga një trup i pajetë i kafshëve që ishte ngrirë në permafrost siberian për 75 vjet, duke lënë dhjetëra të shtruar në spital dhe një fëmijë të vdekur.
