Çështja e të drejtave të konsumatorit është një çështje e zhvilluar prej dekadash. Sot, në Bashkimin Europian, ka një korpus mjaft të gjerë ligjesh dhe rregullash për mbrojtjen e konsumatorit.
Ky korpus e ka zanafillën në vitin 1975, kur Këshilli i Europës nxori programin e parë të posaçëm për politikën e mbrojtjes dhe të informimit të konsumatorit, si dhe në aktivizmin e fortë nga vitet ’70 të Parlamentit Europian.
Vetëdija në lidhje me të drejtat e konsumatorit, si të drejta bazë, filloi të formohej edhe më herët, kur presidenti i SHBA-së, Xhon Kenedi, evidentoi në mesazhin e tij drejtuar Kongresit Amerikan në mars 1962, katër të drejtat themelore të konsumatorit.
Prej kësaj periudhe, ligjet për mbrojtjen e konsumatorit janë zhvilluar në masë të konsiderueshme nën ndikimin e rritjes së tregtisë, pasurisë, globalizimit dhe forcimit të lëvizjes konsumatore.
Nga ana tjetër, çdo zhvillim dhe përpunim ligjesh, rregullash dhe veprimesh është ndërmarrë duke shqyrtuar me kujdes pasojat në zhvillimin e tregut, novacion dhe investime, duke shmangur rrëshqitjen në reforma populiste, të cilat mbivendosin nevojat praktike të politikës së ditës. E thënë më thjesht, duke ekuilibruar me shumë kujdes interesat e të gjithë palëve dhe duke e ruajtur këtë ekuilibër.
Ky historik zhvillimi i doktrinës së mbrojtjes konsumatore është mjaft i rëndësishëm të rishqyrtohet sot. Çështja e abuzimeve nga disa institucione financiare të mbledhjes së borxheve dhe përmbarues gjyqësorë privatë ka shkaktuar tension politik dhe publik në rritje, kryesisht ndaj Bankës së Shqipërisë.
Së fundmi, ky institucion ka përgatitur disa ndryshime rregullatore që duket se kanë krijuar jo pak shqetësim ndër aktorët e tregut.
Ndryshimet rregullatore të propozuara lidhur me menaxhimin e rrezikut nga institucionet e mikrofinancës dhe për marketingun e të gjitha institucioneve financiare janë pritur nga tregu me një lloj shqetësimi, sepse mund të kufizojnë aksesin në shërbime, shpejtësinë e marrjes së tyre dhe të rrisin koston rregullatore, deri në kufij që mund të çojnë në tkurrje të këtij tregu dhe ndoshta, edhe në rezultate të kundërta me nevojën për më shumë përfshirje, dixhitalizim dhe inovacion.
Mund të ndodhë që, nën trysninë e opinionit publik apo edhe palëve të tjera, institucionet të reagojnë me masa korrigjuese, që ndonjëherë mund të rezultojnë edhe të nxituara apo kundërproduktive.
Masat e nxituara, dhe ndoshta të tepruara në emër të mbrojtjes konsumatore, mund të dëmtojnë zhvillimin e tregjeve. Më shumë se sa të shpejtohet në rregullim, duhet të ketë konsulta të kujdesshme, me mendje të hapur për të dëgjuar dhe për të kuptuar të gjitha palët, si edhe dhe duke pasur analiza të qarta për efektet fundore.
Mund të themi se përsëritja e ngjarjeve që tregojnë një mbrojtje të pamjaftueshme të konsumatorit, kryesisht në aspektet ku mbivendosen përgjegjësitë e disa institucioneve, dikton nevojën e qartësimit të përgjegjësive ndërmjet institucioneve dhe zbatimit sistematik e me integritet të këtyre përgjegjësive.
Shpesh, konsumatorët e vegjël vuajnë nga mungesa e informacionit për të drejtat dhe detyrimet e tyre ligjore, ndërkohë që e kanë të vështirë të gjejnë derën e duhur ku të ankohen dhe të gjejnë mbrojtje, apo mbrojtja shndërrohet në një “mall” të kushtueshëm. Institucione të ndryshme i përcjellin me shpjegimin se nuk kanë kompetenca për t’i ndihmuar.
Megjithatë, ekzistenca e një sistemi të integruar, ku ndoshta mund të përfshihet dhe një ent qendror përgjegjës për mbrojtjen e konsumatorëve, mund të ndihmojë për një kanalizim dhe orientim më efikas të problemeve me të cilat përballen konsumatorët e vegjël.
Sot mbrojtja e të drejtave të konsumatorëve në raport me shitësit, ofruesit e produkteve apo shërbimeve ligjërisht është e ndërlikuar dhe e copëzuar në institucione të ndryshme.
Ç’është ndoshta më e rëndësishme, strukturat e posaçme në shërbim të mbrojtjes së konsumatorëve zakonisht janë të përfshira brenda institucioneve që kanë një rreze shumë më të gjerë detyrash dhe funksionesh. Në këtë mënyrë, mbrojtja e konsumatorit përfundon si një detyrë periferike, madje strukturat që kanë këtë mision ngelen edhe “të padukshme” në syrin e publikut.
Sipas ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorit”, është ministria përgjegjëse për fushën e tregtisë, që nëpërmjet strukturës administrative përkatëse, harton politikat dhe siguron instrumentet rregulluese të mbrojtjes së konsumatorit.
Për shqyrtimin e shkeljeve dhe marrjen e masave për zbatimin e dispozitave të ligjit “Për mbrojtjen e konsumatorëve, krijohet Komisioni i Mbrojtjes së Konsumatorëve, me përfaqësues nga Ministria përgjegjëse për Tregtinë, ajo e Drejtësisë dhe një specialist i njohur i fushës së mbrojtjes së konsumatorëve.
Sot, në epokën e internetit, nëse një konsumator kërkon informacion për këtë komision, është e pamundur të gjesh një adresë kontakti, një informacion të përgjithshëm për aktivitetin e tij, apo qoftë edhe nëse ky komision ekziston faktikisht.
Përveç strukturave të mësipërme, për tregjet e rregulluara, siç janë tregjet financiare, ato të telekomunikacioneve apo ato të energjisë, funksione në mbrojtje të konsumatorit kanë edhe autoritetet rregullatore të tregjeve përkatëse. Ndërkohë, për mbrojtjen e konsumatorit ekzistojnë edhe struktura në nivel lokal, siç është Agjencia për Mbrojtjen e Konsumatorit në Bashkinë e Tiranës.
Megjithatë, funksionimi faktik i gjithë këtyre institucioneve në shërbim të misionit të mbrojtjes konsumatore duket larg të qenët efikas dhe transparent për publikun.
Në këtë pikë nuk nevojiten ligje kilometrike dhe të pazbatueshme, apo copëza institucionesh pa mekanizma dhe efekte konkrete, aq më tepër thirrje populiste.
Mjafton që institucionet të ushtrojnë mekanizmat ligjorë që kanë në dispozicion dhe konsumatorëve t’u jepet akses në një sistem të thjeshtë, me kosto të ulët, të shpejtë dhe efikas, që të merret me ankesat e tyre nëse diçka nuk shkon mirë.
“Shumë njerëz duan që qeveria të mbrojë konsumatorin. Problem më urgjent është mbrojtja e konsumatorit prej qeverisë”.
/ Milton Friedman / Monitor
