Nga Leart Bushi, kontabilist
Për shkak të zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike dhe mënyres së të bërit biznes, që nga viti 1998 kur hyri në fuqi ligji për tatimin mbi të ardhurat, si dhe akumulimi dhe paqëndrueshmëria e normave ligjore përgjatë këtyre viteve, ka sjellë një ulje të efektivitetit dhe të koherencës së legjislacionit për tatimin mbi të ardhurat.
Kjo ka bërë të nevojshme që të gjitha këto zhvillime ekonomiko – shoqërore dhe problematika të kaluara, të integrohen në një ligj të ri të tatimit mbi të ardhurat, i cili të jetë lehtësisht i kuptueshëm dhe i zbatueshëm.
Në drejtim të kësaj, në lidhje me projektligjin për tatimin mbi të ardhurat të nxjerrë për konsultim, kam përgatitur disa komente “teknike” dhe propozime me qëllim të adresimit të problematikave lidhur mbi paqartësi, trajtime komplekse dhe diskriminuese, si dhe për të ofruar zgjidhje sa më të thjeshta dhe koherente në përputhje me zhvillimet aktuale dhe të pritshme ekonomike.
1.Terminologjia e përdorur në projektligj nuk është në koherencë me legjislacionin aktual që rregullon statusin e tregtarit, format e themelimit dhe të organizimit, të drejtat dhe detyrimet, riorganizimin dhe likuidimin e shoqërive tregtare sipas ligjit për “Tregtarët dhe Shoqëritë Tregtare, të ndryshuar”, apo formave të tjera të shoqërive në zbatim të kodit civil apo ligjeve të veçanta.
Terminologjia e përdorur në nenin 2 “Përkufizime”, respektivisht pika (a) “person”, pika (b) “person fizik, pika (c) “entitet”, pika (d) “shoqëri”, pika (e) “individ i vet-punësuar”, duhet të përputhet me legjislacionin aktual të fushës, në zbatim të “Manualit të Hartimit të Ligjeve” për të shmangur kontradiktat apo pasoja të tjera ligjore me kosto të panevojshme.
2.Në nenin 4, krahas parashikimit aktual ligjor, mbeten për tu konsideruar masat e Marrëveshjes Shumëpalëshe BEPS (Base Erosion Profit Shifting) lidhur me ndarjen e kontratave në pjesë të shumëfishta për të shmangur artificialisht zbatimin e një periudhe kohore ose periudhash në lidhje me ekzistencën e një selie të përhershme për projekte ose aktivitete specifike. Megjithatë në marrjen e “masave antishmangie”, duhet të konsiderohet përgjigjja ndaj ndarjes së kontratave që vjen vetëm për të shmangur artificialisht këto afate dhe jo për ndonje shkak tjetër.
3.Ne nenin 12, pika e, parashikimi aktual konsideron si të ardhura nga punësimi të ardhurat e personave fizikë tregtarë që furnizojnë shërbime, ku nëse: (i)80 për qind ose më shumë e të ardhurave të fituara, merren direkt ose indirekt nga një klient i vetëm; ose (ii) 90 për qind ose më shumë e të ardhurave totale të fituara merren nga më pak se 3 klientë.
Nga kjo dispozitë perjashtohen tatimpaguesit të cilët furnizojnë shërbime për klientë jorezident apo nuk që nuk kanë një seli të përhershme në Republikën e Shqipërisë. Ky trajtim diferencues është diskriminues dhe duhet të hiqet për të mundësuar një trajtim të barabartë dhe të paanshëm ndërmjet tatimpaguesve në rrethana të një Qëllimi në këtë rast nuk justifikon mjetin që cënon barazinë dhe paanësinë.
Në bazë të ligjit për procedurat tatimore, administrata e ka të mundur të rikarakterizojë të ardhurat dhe të rivlerësojë detyrimin tatimor nëse siguron faktet dhe rrethanat e arsyeshme që transaksioni nuk është objektiv dhe nuk ka efekte ekonomike thelbësore, por është kryer për të shmangur detyrimin tatimor që lind nga marrëdhëniet e punësimit.
4. Në nenin 13 “Të ardhurat nga biznesi”, të riemërtohet dhe formulohet në “Të ardhurat nga fitimi i personave fizikë tregtarë”, në koherencë me termat sipas legjislacionit aktual për të shmangur perplasjet ligjore që mund të krijohen me termin “Biznes” (Veprimtari Ekonomike) apo keqkuptimet leksikore. Kjo pasi në kuptim të nenit 2, pika (h) termi “veprimtari ekonomike” (biznes) përfshin veprimtaritë e individëve të vet-punësuar, individëve tregtarë dhe entiteteve.
Pika 2 e nenit 13 duhet riformuluar në mënyrë të qartë, nën konceptin e “Subjekteve Transparente Fiskale (Fiscally Transparent)”, që të ardhurat e tatueshme të realizuara nga veprimtaria ekonomike e personave fizik tregtarë pasi i zbriten shpenzimet e kryera në funksion të veprimtarisë ekonomike, në përputhje me shpenzimet e njohura në pjesën 4 të ligjit, tatohen vetëm njëherë, në nivelin e individit, sipas normës tatimore përkatëse në nenin 24 pika 2.
5.Në nenin 14 Regjimi i veçantë për individët tregtarë dhe të vetëpunësuar, trajtimi opsional i parashikuar për tatimpaguesit me qarkullim deri në 10 milion lekë, duke zbritur nga të ardhurat e realizuara nga veprimtaria ekonomike, shpenzimet e supozuara sipas % specifike për secilën kategori, pa mbajtur regjistrime në kontabilitet, është evaziv.
Ky trajtim opsional nxit sjelljen abuzive të tatimpaguesve për të mos marrë fatura të fiskalizuara për të justifikuar shpenzimet e kryera në kuadër të veprimtarisë ekonomike, duke nxitur efekt zinxhir abuziv.
Gjithashtu kjo hedh poshtë përpjekjet dhe aksionet disa vjeçare të kryera nga autoritetet në drejtim të formalizimit të ekonomisë, me pretendimin e mosmarrjes së faturës nga biznesi vogël, si një faktor kyç i cili pamundësonte formalizimin nga ana e biznesit të madh.
6.Në nenin 15, pika 1.a të shtohet dhe “…ndarjet e fitimit”, pasi parashikon vetëm të ardhurat nga dividentët e shoqërive aksionere, dhe përjashton ndarjet e fitimit nga investimi në ortakëri, duke lënë shteg për abuzime.
7.Në nenin 21 duhet të përfshihet e drejta e kompensimit midis të ardhurave të individit nga të gjitha kategoritë ( punësimi, investimi dhe nga fitimi “biznesit”) dhe e mbartjes së humbjes, nëse Baza Tatimore e të Ardhurave Personale totale apo e njërës kategori e të ardhurave personale rezulton negative, dhe jo të cilesohet zero sipas propozimit aktual.
Propozimi aktual në nenin 16.2 parashikon vetëm kompensimin e humbjeve të individit nga investimi në letra me vlerë me fitimet nga investimi në letra me vlerë në të njëjtin vit tatimor.
Ky propozim diskriminon këtë kategori tatimpaguesish nga tatimpaguesit persona juridike të cilëve u mbartet humbja dhe shpenzime të caktuara (shpenzimet e interesit) përtej kufizimeve ligjore deri në 5 vite, apo u kompensohen fitimet me humbjet nga aktivitete të ndryshme të gjenerimit të të ardhurave.
8.Në nenin 24 Normat tatimore, ne piken 1, të konsiderohet që të ardhurat bruto nga punësimi deri në nivelin 1.200.000 lekë të tatohen me 5%, si mëposhtë:
Kur projektohen politikat fiskale, vendosja e normës tatimore mbetet zgjedhja më e vështirë. Megjithatë studimet e fushës dhe praktika aktuale shqiptare, ka vërtetuar më së miri që rritja normave tatimore përtej asaj çfarë tatimpaguesit konsiderojnë të drejtë në përputhje me të ardhurat që gjenerojnë, të cilit “Laffer” i referohet norma ekuilibër, nuk sjell rritjen e të ardhurave tatimore të vjela nga ana autoriteteve tatimore.
Besoj që nëpërmjet minimizimit të barrës fiskale të kategorisë së tatimpaguesve me të ardhura vjetore nga punesimi deri në 1,200,000 lekë në vit deri në nivelin 5%, mund të nxitet direkt konsumi (e më tej investimet, GDP), të nxitet rritja dhe deklarimi i pagave, dhe ku shteti nëpërmjet rritjes së shpenzimeve tatimore të lidhura me TAP, mund të rrisë të ardhurat e tjera tatimore (TVSH, TATIM FITIM,etj), si dhe të reduktojë shpenzimet në zëra të tjerë buxhetore nëpërmjet reduktimit të mbështetjes së skemës së pensioneve me fonde buxhetore.
9.Në lidhje me piken 2 të nenit 24, mbi normat tatimore të propozuara mbi fitimin nga biznesi për personat fizik tregtarë, si dhe duke konsideruar lehtësitë tatimore të nenit 69 (që trajtohet mëposhtë në pikën 19), barra tatimore efektive do të rëndojë mbi profesionistët që ushtrojnë veprimtari në fushën e shërbimeve si persona fizik tregtarë sesa mbi personat juridikë që ushtrojnë veprimtari në fusha të ndryshme të cilët përjashtohen nga tatimi mbi të ardhurat për qarkullimin vjetor deri në 14 milionë lekë, duke përjashtuar personat juridikë në fushën e shërbimeve të cilët mbajnë barrën më të rëndë (15% tatim mbi të ardhurat, 8% divident ).
Me rritjen e marzhit rriten diferencat në barrën tatimore.
Për të mundësuar barazinë tatimore (ngarkesë efektive të barabartë) ndërmjet aktiviteteve të biznesit dhe formave ligjore të të bërit biznes të parashikuara nga ligji, normat tatimore që duhet të konsiderohen, janë si mëposhtë:
10.Në pjesën 3 të ligjit, në kapitullin 3, të tatimit mbi të ardhurat e korporatave, të rikonsiderohet formulimi nenit 27 “Tatimpaguesi për tatimin mbi të ardhurat e korporatave” në koherencë me parashikimet aktuale ligjore. Legjislacioni jonë nuk përfshin në asnjë dispozitë të saj termin “Korporatë” apo “Entitet”. Ky nen mund të riemertohej Tatimi mbi të ardhurat e personave juridike duke njësuar termat ligjor.
11.Ne nenin 29, kufizimet në parashikimin aktual, ku “Entiteti” duhet të zotëroje jo më pak se 10% të aksioneve/kuotave dhe duhet ti mbajë për jo më pak se 24 muaj, në mënyrë që të përfitojë prej përjashtimit nga tatimi i të ardhurave nga dividentët/ndarjet e fitimit, shkakton diskriminim në trajtim midis mbajtësve të më pak se 10% të cilët tatohen, me ato mbajtës të jo më pak se 10% të cilët përjashtohen nga tatimi.
Gjithashtu kjo shkakton dhe tatimin e trefishtë mbi të ardhurat, dy herë në nivel “entiteti” dhe një herë në nivel individi, nëse nuk përmbushen kushtet e mësipë Dispozitat në ligjin aktual për tatimin mbi të ardhurat ofrojnë një praktikë shumë të mirë të trajtimit të këtyre situatave.
Fokusi kryesor i autoriteteve duhet të jetë në fitimin kapital nga transferimi ose tjetërsimi i aksioneve apo kuotave, ku kompani të cilat zërin e bilancit “Kapital i Vet” e kanë në vlera të konsiderueshme, shiten me vlerën e kapitalit minimal ligjor, duke çuar në fshehje dhe mosdeklarim të fitimit kapital te realizuar.
12.Në nenin 30 Rregullat për kufizimin e interesit, parashikimi i kufizimit të zbritjes së interesave në periudhën tatimore në nivelin jo më shumë se 30% te EBITDA, u cënon të drejtën e njohjes së shpenzimeve (njëkohësisht dhe mbartjes së humbjeve) shumë tipologjive të aktiviteteve të cilat në nisje nuk gjenerojnë shumë të ardhura ose aspak, ndërkohë që financojnë veprimtarinë e tyre ekonomike apo projektet e investimit me fonde të jashtme, ose veprimtarive tregtare të cilat sigurojnë fonde për të financuar kapitalin qarkullues, por ndërkohë pesha e aktiveve të amortizueshme që disponojnëështë e vogë
Ky kufizim të zbatohet vetëm për interesat e huave ndërmjet palëve të lidhura, pa të drejtën e mbartjes së tyre, në mënyrë që të mund të kufizohen hapësirat për shmangien artificiale të tatimeve.
Për palët e pavarura të jetë parashikimi në ligjin aktual, i cili është parashikuar njëkohësisht dhe në nenin 50 pika f, ku kufizohet zbritja e shpenzimit për interesat e paguara që tejkalojnë normën mesatare të interesit 12 mujor të kredisë vjetore të interesit të tregut të vendosur nga bankat komerciale, siç publikohet zyrtarisht nga Banka e Shqipërisë.
13.Në nenin 43 pika 2 , fjalia “…në bazë të bilancit tregtar dhe të anekseve të tij” te ndryshohet ne ” …në bazë të pasqyrave financiare”.
14.Në nenin 50 Shpenzimet jo të Zbritshme dhe kufizimi i Zbritjes, në piken u, ku është parashikuar “mitdhëniet dhe ryshfetet”, të shtohet mbrapa fjalia “…,përsa nuk përbëjnë vepër penale sipas kodit penal”. Produktet e veprës penale “tatohen 100%” nga shteti në bazë të kodit penal.
15.Në nenin 51 Amortizimi, sipas formulimit është e paqartë metoda e amortizimit të aktiveve duke zbatuar normat përkatëse sipas kategorive. Mbetet për tu përcaktuar qartë nëse aktivet do të amortizohen duke aplikuar normat përkatëse, mbi koston historike apo vlerën e mbetur kontabë
16.Ne nenin 53 “Zbritjet e Borxhit të Keq”, trajtimi parashikuar në lidhje me zbritjet e lejueshme për çdo llogari të arkëtueshme që nuk arkëtohet në fund të vitit tatimor për më shumë se 6 muaj, 12 muaj, 24 muaj dhe 36 muaj, sipas % përkatëse mbi vlerën nominale, lë shumë hapësira dhe rrit mundësitë për abuzime, duke marrë në konsideratë praktikën shqiptare të biznesit dhe qarkullimin e lartë të cash-it.
Duhet të saktësohet në këtë nen, që për të përfituar zbritjen, barra e provës ti lihet tatimpaguesit, i cili duhet ti vërtetoje organeve tatimore nëpërmjet evidencave, që ka kryer përpjekje maksimale në lidhje me arkëtimin e borxheve, duke marre në konsideratë ligjin “për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare” apo kodin civil.
Gjithashtu tatimpaguesit duhet ti mohohet e drejta zbritjes nëse pas shpalljes si borxh i keq, ka kryer sërish transaksione me të njëjtin debitor të
17.Ne nenin 58 “Të Ardhurat dhe Pagesat objekt i tatimit të mbajtur në burim”, parashikimi aktual në projekligj shton kompleksitetin në aspektin proçedurial. Sipas parashikimit në pikën 1 të këtij neni është futur një trajtim i ri kompleks lidhur me mbajtjen e tatimit në burim, kundrejt detyrimit tatimor përfundimtar, kur i paguhen një tatimpaguesi rezident ose një selie të përhershme në Shqipëri të një tatimpaguesi jo-rezident.
Ndërsa pagesat e kryera nga një tatimpagues rezident apo një seli e përhershme në Shqipëri, për një person fizik jo rezident, ose një entitet jo rezident pa një seli të përhershme në Shqipëri, janë subjekt i mbajtjes përfundimtare të tatimit në burim, duke ndjekur skemën sipas ligjit aktual në tatimin mbi të Trajtimi sipas pikës 1, shton kompleksitetin në mënyrë të panevojshme, në rastet kur paguesi rezident dhe përfituesi rezident i të ardhurës janë të regjistruar, ushtrojnë veprimtari ekonomike dhe deklarojnë çdo të ardhur të tyre.
Skema në ligjin aktual të tatimit mbi të ardhurat është mëse e duhura në këtë drejtim pasi siguron një trajtim të thjeshtë.
Çdo e ardhur ose pagesë e kryer ndaj një tatimpaguesi rezident që kryen veprimtari tregtare ose një selie të përhershme në Shqipëri të një tatimpaguesi jo-rezident, të përfshihet në të ardhurat e tatueshme të këtij të fundit dhe tatimi përkatës është përgjegjësi të deklarohet dhe paguhet nga përfituesi i të ardhurës.
Skema e mbajtjes së tatimit në burim, të funksionojë për pagesat e kryera ndaj personave fizikë individ rezident ose jo, si dhe personave juridik jo rezident, për të eleminuar shmangiet që mund të bëhen lidhur me tatimin përkatës, dhe për të cilat nga ana e administratës tatimore është e vështirë dhe me shumë kosto për ti ndjekur.
18.Në nenin 64 “Deklarata plotësuese tatimore”, mbetet për tu riformuluar në mënyrë të qartë nëse deklarata shtesë tatimore do të konsiderohet si ndryshim i deklaratës dhe tatimpaguesi nuk ka të drejtë më të ndryshojë deklaratën tatimore në përputhje dhe me ligjin për proçedurat tatimore.
Cili do ketë barrën e provës për të vërtetuar momentin e konstatimit të diferencës tatimore shtesë, në mënyrë që të shmanget vendosja e padrejtë e gjobës nëse nuk dorëzohet deklarata tatimore brënda 30 ditëve nga momenti i konstatimit të diferencës tatimore shtesë.
19.Në nenin 69 Lehtësitë tatimore, parashikohet që vetëm për tatimpaguesit të cilët ushtrojnë veprimtari ekonomike duke furnizuar shërbime profesionale dhe që realizojnë qarkullim vjetor deri në 14 milione lekë, të tatohen 15%. Tatimpaguesit e tjerë që ushtrojnë veprimtari ekonomike me qarkullim deri në 14 milionë lekë, nuk do të tatohen deri në
Ky trajtim i parashikuar është diskriminues, si dhe shkel barazinë tatimore dhe të drejtat kushtetuese, në vrazhdën e nismave disavjeçare ndaj kësaj kategorie, siç ishte aplikimi tvsh nga zero lekë, duke mos konsideruar fashën minimale si për tatimpaguesit e tjerë të TVSH.
Gjishtashtu nuk mund te tatohen duke pretenduar të barazohen marredhëniet e punësimit me individët (e vetëpunësuar siç cilësohen) të cilët marrin përsipër të zhvillojnë një veprimtari ekonomike (një sipërmarrje) duke furnizuar shërbime profesionale.
Kjo kategori sipërmarrësish të cilët furnizojnë shërbime profesionale, marrin përsipër po të njëjtat risqe biznesi si individët të cilët marrin përsipër të zhvillojnë veprimtari ekonomike në status apo forma të tjera ligjore, duke përjashtuar nga te konsideruarit risqet që vijnë prej avantazheve ose disavantazheve të formave ligjore të të bërit biznes.
Administrata tatimore i ka të gjitha mundësitë në bazë të të drejtave që ua jep ligji për proçedurat tatimore për të rikarakterizuar të ardhurat dhe vjelur detyrimin tatimor nga marrëdheniet e punësimit, i cili shmanget duke keqpërdorur në mënyrë të padrejtë këto të drejta që ligji ja parashikon kësaj kategorie “sipërmarrësish”.
Duke ju falenderuar për konsideratën, uroj të ketë një reflektim nga ana juaj, me qëllim që produkti final të jetë një integrim sa më i plotë dhe i thjeshtë i praktikave më të mira.
/Monitor.al/
