Talibanët u hoqën nga pushteti në Afganistan në vitin 2001 nga forcat e SHBA-ve, por grupi ka qenë në ofensivë muajt e fundit dhe tani është në prag të marrjes së pushtetit përsëri.
Ndërsa SHBA po përgatitej të përfundonte tërheqjen e saj deri më 11 shtator, pas dy dekadash luftë, militantët morën qytetet kryesore dhe tani kanë arritur në periferi të kryeqytetit Kabul.
Grupi hyri në bisedime të drejtpërdrejta me SHBA -të në vitin 2018, dhe në shkurt 2020 të dyja palët arritën një marrëveshje paqeje në Doha që i detyroi SHBA -të të tërhiqeshin dhe talebanët të parandalonin sulmet ndaj forcave amerikane. Premtimet e tjera përfshinin mos lejimin e al-Kaedës ose militantëve të tjerë për të vepruar në zonat që kontrollonte dhe duke vazhduar me bisedimet e paqes kombëtare.
Por vitin që pasoi, talebanët vazhduan të synonin forcat afgane të sigurisë dhe civilët, dhe përparuan me shpejtësi në të gjithë vendin.
Ngritja në pushtet
Talibanët, ose “studentët” në gjuhën Pashto, u shfaqën në fillim të viteve 1990 në Pakistanin verior pas tërheqjes së trupave sovjetike nga Afganistani. Besohet se lëvizja kryesisht pashtune u shfaq për herë të parë në seminaret fetare, kryesisht të paguara nga paratë nga Arabia Saudite, të cilat predikuan një formë të ashpër të Islamit Sunit.
Premtimi i bërë nga talebanët – në zonat Pashtunore që përfshijnë Pakistanin dhe Afganistanin – ishte të rivendoste paqen dhe sigurinë dhe të zbatonte versionin e tyre të rreptë të Sheriatit, ose ligjit Islam, sapo të ishte në pushtet.
Nga Afganistani jug-perëndimor, talebanët e zgjeruan shpejt ndikimin e tyre. Në shtator 1995 ata pushtuan krahinën e Heratit, në kufi me Iranin, dhe saktësisht një vit më vonë ata kapën kryeqytetin afgan, Kabul, duke përmbysur regjimin e Presidentit Burhanuddin Rabbani – një nga etërit themelues të muxhahidëve afganë që i rezistoi pushtimit sovjetik. Deri në vitin 1998, talebanët kishin nën kontroll gati 90% të Afganistanit.
Afganët, të lodhur nga numri i lartë i muxhahedinëve dhe luftimet pasi sovjetikët u dëbuan, në përgjithësi mirëpritën talebanët kur u shfaqën për herë të parë në skenë. Popullariteti i tyre i hershëm ishte kryesisht për shkak të suksesit të tyre në shuarjen e korrupsionit, frenimin e paligjshmërisë dhe bërjen e rrugëve dhe zonave nën kontrollin e tyre të sigurta për lulëzimin e tregtisë.
Por talebanët gjithashtu prezantuan ose mbështetën dënimet në përputhje me interpretimin e tyre të rreptë të ligjit të Sheriatit – të tilla si ekzekutimet publike të vrasësve të dënuar dhe kurorëshkelësit, dhe amputimet për ata që u shpallën fajtorë për vjedhje. Burrave u kërkohej të mbanin mjekër dhe gratë duhej të mbanin burka të mbuluara.
Talibanët gjithashtu ndaluan televizionin, muzikën dhe kinemanë, dhe nuk miratuan vajzat e moshës 10 vjeç e lart që shkonin në shkollë. Ata u akuzuan për të drejta të ndryshme të njeriut dhe abuzime kulturore. Një shembull famëkeq ishte në 2001, kur talebanët vazhduan me shkatërrimin e statujave të famshme të Budës Bamiyan në Afganistanin qendror, pavarësisht zemërimit ndërkombëtar.
Pakistani ka mohuar vazhdimisht se ishte arkitekti i ndërmarrjes talebane, por ka pak dyshim se shumë afganë që fillimisht iu bashkuan lëvizjes ishin arsimuar në medresetë (shkollat fetare) në Pakistan.
Pakistani ishte gjithashtu një nga vetëm tre vendet, së bashku me Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (Emiratet e Bashkuara Arabe), të cilat njohën talebanët kur ata ishin në pushtet në Afganistan. Ishte gjithashtu vendi i fundit që prishi marrëdhëniet diplomatike me grupin.
Në një moment, talebanët kërcënuan se do të destabilizonin Pakistanin nga zonat që ata kontrollonin në veriperëndim. Një nga sulmet më të profilit të lartë dhe ndërkombëtarisht të të gjithë talibanëve pakistanezë ndodhi në tetor 2012, kur nxënësja e shkollës Malala Yousafzai u qëllua gjatë rrugës për në shtëpi në qytetin e Mingora.
Një ofensivë e madhe ushtarake dy vjet më vonë pas masakrës në shkollën Peshaëar e zvogëloi shumë ndikimin e grupit në Pakistan. Të paktën tre figura kryesore të talebanëve pakistanezë ishin vrarë në sulmet me dronë amerikanë në vitin 2013, përfshirë udhëheqësin e grupit, Hakimullah Mehsud.
“Shenjtërorja” e Al-Kaedës
Vëmendja e botës u tërhoq nga talebanët në Afganistan pas sulmeve të 11 Shtatorit 2001 në Qendrën Botërore të Tregtisë në Nju Jork. Talibanët u akuzuan për sigurimin e një vendi të shenjtë për të dyshuarit kryesorë – Osama Bin Laden dhe lëvizjen e tij al -Kaeda.
Më 7 tetor 2001, një koalicion ushtarak i udhëhequr nga SHBA filloi sulmet në Afganistan, dhe deri në javën e parë të dhjetorit regjimi taleban ishte rrëzuar. Udhëheqësi i atëhershëm i grupit, Mulla Mohammad Omar, dhe figura të tjera të larta, përfshirë Bin Laden, i shmangën kapjen pavarësisht nga një prej gjuetarëve më të mëdhenj në botë.
Thuhet se shumë udhëheqës të lartë talebanë u strehuan në qytetin pakistanez Quetta, nga ku udhëhoqën talebanët. Por ekzistenca e asaj që u quajt “Quetta Shura” u mohua nga Islamabad.
Pavarësisht numrit gjithnjë e më të madh të trupave të huaja, talebanët rimarrën gradualisht dhe më pas zgjeruan ndikimin e tyre në Afganistan, duke i bërë pjesët e mëdha të vendit të pasigurta dhe dhuna në vend u kthye në nivelet që nuk ishin parë që nga viti 2001.
Kishte sulme të shumta talebane në Kabul dhe, në shtator 2012, grupi kreu një bastisje të profilit të lartë në bazën e Kampit Bastion të NATO-s.
Shpresat për një paqe të negociuar u ngritën në vitin 2013, kur talebanët njoftuan planet për të hapur një zyrë në Katar. Por mosbesimi nga të gjitha anët mbeti i lartë dhe dhuna vazhdoi.
Në gusht 2015, talebanët pranuan se kishin fshehur vdekjen e Mullah Omarit – thuhet se kishte probleme shëndetësore në një spital në Pakistan – për më shumë se dy vjet. Muajin pasardhës, grupi tha se kishte lënë mënjanë disa javë luftimesh dhe ishte mbledhur rreth një udhëheqësi të ri në formën e Mullah Mansour, i cili kishte qenë zëvendës i Mullah Omar.
Pothuajse në të njëjtën kohë, talebanët morën kontrollin e një kryeqyteti krahinor për herë të parë që nga humbja e tyre në 2001, duke marrë kontrollin e qytetit strategjik të rëndësishëm të Kunduzit.
Mullah Mansour u vra në një sulm me dron amerikan në maj 2016 dhe u zëvendësua nga zëvendësi i tij Maëlaëi Hibatullah Akhundzada, i cili mbetet nën kontrollin e grupit.
Numërimi mbrapsht për tërheqjen
Një vit pas marrëveshjes së paqes SHBA -talebanë të shkurtit 2020 – e cila ishte kulmi i një periudhe të gjatë bisedimesh të drejtpërdrejta – talebanët duket se i zhvendosën taktikat e tyre nga sulmet komplekse në qytete dhe poste ushtarake në një valë vrasjesh të synuara që terrorizuan Civilët afganë.
Objektivat – gazetarë, gjyqtarë, aktivistë të paqes, gra në pushtet – duket se sugjeronin se talebanët nuk kishin ndryshuar ideologjinë e tyre ekstremiste, vetëm strategjinë e tyre.
Pavarësisht shqetësimeve të mëdha nga zyrtarët afganë mbi dobësinë e qeverisë ndaj talebanëve pa mbështetje ndërkombëtare, presidenti i ri amerikan, Joe Biden, njoftoi në prill 2021 se të gjitha forcat amerikane do të largoheshin nga vendi deri më 11 shtator – dy dekada nga dita që nga rrëzimi i Qendra Botërore e Tregtisë.
Duke tejkaluar një superfuqi gjatë dy dekadave të luftës, talebanët filluan të kapin një pjesë të madhe të territorit, duke kërcënuar se do të rrëzojnë edhe një herë një qeveri në Kabul, pas tërheqjes së një fuqie të huaj.
Grupi mendohet se tani është më i fortë në numër sesa në çdo moment që kur u rrëzuan në 2001 – me deri në 85,000 luftëtarë me orar të plotë, sipas vlerësimeve të fundit të NATO -s.
Përparimi ka qenë më i shpejtë nga sa kishin menduar shumë njerëz. Gjenerali Austin Miller, komandanti i misionit të udhëhequr nga SHBA në Afganistan, paralajmëroi në qershor se vendi mund të jetë në rrugën drejt një lufte civile kaotike, të cilën ai e quajti “shqetësim për botën”.
Sidoqoftë, në shumë raste talebanët kanë qenë në gjendje të marrin qytetet kryesore pa luftë, pasi forcat qeveritare u dorëzuan për të shmangur viktimat civile.
Një vlerësim i inteligjencës amerikane në të njëjtin muaj thuhet se arriti në përfundimin se qeveria afgane mund të bjerë brenda gjashtë muajve nga largimi i ushtrisë amerikane.
