Koronavirusi i ri, i cili ka përshkuar globin duke infektuar më shumë se 1 milion njerëz, besohet se filloi si kaq shumë pandemi dhe shpërthime më parë: brenda një kafshe.
Mbartësi i parë i virusit ishte pothuajse me siguri një lakuriq nate, thanë shkencëtarët, ashtu si edhe rasti i Ebolas, SARS-it, MERS-it dhe viruseve më pak të njohura si Nipah dhe Marburg. HIV migroi te njerëzit më shumë se një shekull më parë nga një shimpanze. Gripi A nga zogjtë e egër te derrat e njerëzit. Brejtësit përhapën ethet Lassa në Afrikën Perëndimore.
Por problemi nuk është i kafshëve, sipas shkencëtarëve që studiojnë sëmundjet zoonotike që kalojnë midis kafshëve dhe njerëzve. Jemi ne.
Kafshët e egra kanë pasur gjithmonë viruse në trupat e tyre. Por një tregti globale e kafshëve të egra me vlerë miliarda dollarë, intensifikimi bujqësor, shpyllëzimi dhe urbanizimi po i afrojnë njerëzit pranë kafshëve, duke u dhënë virozave të tyre më shumë çka duhet për të na infektuar: mundësi. Shumica dështojnë. Disa kanë sukses në shkallë të vogël. Shumë pak, si SARS-CoV-2, triumfojnë, të ndihmuar nga një popullsi njerëzore jashtëzakonisht e ndërlidhur që mund të transportojë një patogjen nëpër botë me një avion vetëm në pak orë.
Teksa bota përpiqet të përballojë një krizë të paparë shëndetësore publike, shumë studiues të sëmundjeve thonë se pandemia e koronavirusit duhet të merret si një paralajmërim vdekjeprurës. Kjo do të thotë të mendosh për kafshët si partnerë, shëndeti dhe habitatet e të cilëve duhet të mbrohen për të ndaluar shpërthimin tjetër global.
“Pandemitë në tërësi po rriten në frekuencë,” tha Peter Daszak, një ekologjist sëmundjesh që është president i EcoHealth Alliance, një organizatë e shëndetit publik që studion sëmundjet e shfaqura. “Nuk është një veprim i rastit i Zotit. Është shkaktuar nga ato që i bëjmë mjedisit. Ne duhet të fillojmë ta lidhim atë zinxhir dhe të themi se duhet t’i bëjmë këto gjëra në një mënyrë më pak të rrezikshme.”
Rreth 70 përqind e sëmundjeve infektive të shfaqura tek njerëzit janë me origjinë zoonotike, thonë shkencëtarët, dhe gati 1.7 milion viruse të pazbuluara mund të ekzistojnë në jetën e egër. Shumë studiues janë në kërkim të atyre që mund të shkaktojnë transmetimin tjetër nga kafshët te njeriu. Zonat më të nxehta me gjasë kanë tre gjëra të përbashkëta, tha Daszak: shumë njerëz, bimë dhe kafshë të ndryshme dhe ndryshime të shpejta mjedisore.
Gjithashtu janë shtëpi për shumë nga pritësit e sëmundjeve zoonotike më të mundshme: brejtësve dhe lakuriqëve. Rreth gjysma e specieve të gjitarëve janë brejtës, dhe rreth një e katërta janë lakuriqë. Por lakuriqët përbëjnë rreth 50 përqind të gjitarëve në rajonet më biodiversale tropikale, dhe përderisa janë polenizues të vlefshëm dhe ushqehen me insekte, janë gjithashtu bartës me rrezik të lartë të viruseve. Lakuriqët kanë një sistem imuniteti ‘superhero’ që i lejon ata të bëhen “rezervuarë të shumë patogjenëve që nuk i prekin, por mund të kenë një ndikim të jashtëzakonshëm tek ne, nëse transmetohen”, tha Thomas Gillespie, një ekolog në Universitetin Emory.
Në fund të vitit të kaluar, një koronavirus i një lloji lakuriqi nate mendohet të ketë shpërthyer në Kinë, thonë shkencëtarët, ku tregtia tek kafshët ekzotike është nxitur nga shijet luksoze në lojë dhe kërkesa për organe që përdoren për qëllime medicinale.
Në një “treg të lagësht” në Wuhan të lidhur me histori të hershme të rasteve të koronavirusit, të paktën një dyqan shiste kafshë, duke përfshirë këlyshët e ujqërve dhe të maceve Louak nga Palmat Aziatike. Tregje të tilla, thonë ekspertët, shfaqin kafshë të stresuara dhe të sëmura, të grumbulluara në kafaze, lëngje trupore që spërkaten në ambient, si dhe kasapët – kushti kryesore për përhapjen virale.
Në Afrikë, zvogëlimi i popullsisë së gjitarëve të mëdhenj do të thotë se loja po rritet gjithnjë e më shumë nga speciet më të vogla, përfshirë brejtësit dhe lakuriqët, tha Fabian Leendertz, një veteriner që studion sëmundje zoonotike në Institutin Robert Koch në Berlin. Ndërsa disa konsumohen për jetesë ose për qëllime tradicionale, shitja e mishit ekzotik është gjithashtu një “ekonomi me rritje të shpejtë, tha Leendertz.
“Kjo është diçka që do të ndaloja së pari,” tha ai. “Rreziku nuk është sepse mishi udhëton … por ai rezulton në presion më të lartë gjuetie dhe shkallë më të lartë kontakti për ata që shkojnë për gjueti dhe ata që e presim”.
Tregtia ndërkombëtare e kafshëve shtëpiake ekzotike si zvarranikët dhe peshqit është gjithashtu një shqetësim, sepse kafshët rrallë testohen për patogjenë që mund të prekin njerëzit, tha Daszak. Kështu janë dhe fermat e mëdha të mbushura me kafshë, tha Gillespie.
“Kur mendoj se cili është faktori kryesor i rrezikut, është gripi A që lidhet me prodhimin e derrit dhe pulave,” tha ai.
Por therja dhe rritja e kafshëve nuk janë vendet e vetme për përhapjen. Njerëzit gjithnjë e më shumë ndajnë hapësirën me jetën e egër dhe e ndryshojnë atë në mënyra të rrezikshme, thonë studiuesit.
Sëmundja Lyme, e shkaktuar nga një bakter, përhapet më lehtë në Shtetet e Bashkuara lindore, sepse pyjet e fragmentuara kanë më pak grabitqarë, siç janë dhelprat dhe oposumi, që hanë minj që bartin këpushat e përhapjes së Lyme, kanë gjetur studimet. “Ndërtimi të çon në një bashkëjetesë më të ngushtë me disa kafshë të egra, përfshirë lakuriqët”, tha Leendertz.
Shkencëtarët tregojnë për shfaqjen në vitin 1998 në Malajzi të virusit Nipah, që ka vrarë qindra njerëz në disa shpërthime në Azi, si një shembull i gjallë i përhapjes së ushqyer nga ndryshimi i mjedisit dhe intensifikimi i bujqësisë. Prerja e pyjeve të shiut për vaj palme dhe lëndë druri dhe bagëti zhvendosën lakuriqtë e natës në fermat e derrave ku ku rriteshin gjithashtu mango dhe pemë të tjera frutore.
Lakuriqët “lëshojnë më shumë sesa hanë”, tha Gillespie dhe lëngjet e trupit e fecet infektuan derrat. Derrat sëmurën punëtorët e fermave dhe të tjerët afër industrisë.
Ndërsa popullsia njerëzore e Tokës shkon drejt 8 miliardë, askush nuk mendon se bashkëveprimi njeri-kafshë do të ulet. Çelësi është zvogëlimi i rrezikut të një përhapjeje shkatërruese, thonë shkencëtarët – dhe jo duke vrarë lakuriq nate. Por ata pranojnë se presionet kulturore dhe ekonomike e bëjnë ndryshimin të vështirë.
Shoqëria e Konservimit të Jetës së egër dhe grupe të tjera u kanë bërë thirrje vendeve të ndalojnë tregtinë e kafshëve të egra për ushqime dhe tregjet e mbyllura me lagështi. Anthony S. Fauci, eksperti më i lartë i sëmundjeve infektive të vendit (Amerikë) dhe imazhi i luftës së SHBA ndaj pandemisë, tha të Premten se bashkësia botërore duhet të bëjë presion ndaj Kinës dhe kombeve të tjera që kanë tregje të tilla për t’i mbyllur ato.
Kina, e cila ndaloi shkurtimisht tregtinë me këlyshë pas shpërthimit të SARS, njoftoi në janar një ndalim të transportit dhe shitjes së kafshëve të egra, por vetëm derisa të eliminohet epidemia e koronavirusit. Legjislacioni i përhershëm është i nevojshëm, tha Aili Kang, drejtori ekzekutiv i programit të Azisë WCS në Azi.
Jo të gjithë pajtohen. Ndalimet mund të shkaktojnë që tregjet të funksionojnë në mënyrë ilegale, thonë disa. Daszak vuri në dukje se perëndimorët hanë gjithashtu kafshë të egra – ushqim deti dhe dre, për shembull. Në vend të kësaj, tha ai, tregtia duhet të rregullohet dhe kafshët të testohen në mënyrë rigoroze për patogjenët.
Duhet një mbikëqyrje më e fortë për sëmundjet te kafshët e egra – duke i konsideruar ato si “roje”, tha Leendertz. Pra, është një realitet i përhapur që ndërtimi në habitatet e egra mund të nxisë krizat e shëndetit publik, tha Gillespie.
Shumë studiues thonë se pandemia e koronavirus nënvizon nevojën për një qasje më gjithëpërfshirëse “një shëndet”, i cili shikon shëndetin e njeriut, kafshëve dhe mjedisit si të ndërlidhur.
“Duhet të ketë një zhvendosje kulturore nga një komunitet në lidhje me mënyrën se si ne i trajtojmë kafshët, të kuptuarit tonë të rreziqeve dhe rreziqeve të biosigurisë, në të cilën po ekspozohemi”, tha Kate Jones, kryetare e ekologjisë dhe biodiversitetit në University College London. “Kjo do të thotë të lini të paprekura ekosistemet, jo t’i shkatërroni ato. Do të thotë të mendosh në një mënyrë më afatgjatë”.
/Nga Washington Post – Përshtati BoldNews.al/
