Nga Ilir Kalemaj
Konservatorët modernë shpesh kombinojnë individualizmin ekonomik të liberalëve klasikë me një formë burkeane të konservatizmit që thekson pabarazitë natyrore midis burrave, irracionalitetin e sjelljes njerëzore si bazë për nxitjen njerëzore për rend dhe stabilitet dhe refuzimin e të drejtave natyrore si bazë për qeverinë.
Megjithatë, nga një këndvështrim tjetër, konservatorizmi amerikan (një “hibrid i konservatorizmit dhe liberalizmit klasik”) është ngritur mbi tri parime të konservativizmit burkean, domethënë dijenisë për fuqinë së shtetit, preferencën e lirisë mbi barazinë si dhe patriotizmin ndërsa kundërshton tre parimet e tjera të konservatorit klasik Edmund Burke, domethënë besnikërinë ndaj institucioneve dhe hierarkive tradicionale, skepticizmin në lidhje me progresin dhe elitizmin.
Rrjedhimisht, në Shtetet e Bashkuara termi “konservatorizmi liberal” nuk përdoret. “Liberalizmi modern” amerikan ka karakteristika të ndryshme nga liberalizmi evropian dhe zë qendrën e majtë të spektrit politik, ndryshe nga shumë vende evropiane ku liberalizmi shpesh është më i lidhur me të drejtën e qendrës dhe demokracia sociale përbën një pjesë të konsiderueshme të qendrës së majtë.
Nga ana e tyre, në përqasjen e parimeve liberale dhe të tregut të lirë, konservatorët liberalë evropianë dallohen qartë nga ata që mbajnë pikëpamje konservatore kombëtare, plotësisht konservatore ose pikëpamje të drejta populiste, ndryshe nga një qëndrim populist i ekstremit të djathtë.
Vënia e theksit mbi lirinë individuale përfshin theksimin e ekonomisë së lirë të tregut dhe besimin në përgjegjësinë individuale së bashku me mbrojtjen e të drejtave civile dhe mbështetjen për një shtet të kufizuar mirëqënieje.
Krahasuar me traditat e tjera politike të qendrës së djathtë, siç është demokracia e krishterë, konservatorët liberalë janë më pak tradicionalë dhe ekonomikisht më liberalë, duke favorizuar taksat e ulëta dhe ndërhyrjen minimale të shtetit në ekonomi.
Në pjesën më të madhe të Evropës qendrore dhe veriperëndimore, veçanërisht në vendet gjermane dhe tradicionalisht protestante, si dhe në Mbretërinë e Bashkuar dhe Belgjikë, një ndarje vazhdon midis konservatorëve liberalë (duke përfshirë edhe demokratët krishterë) dhe liberalëve (duke përfshirë liberalët konservatorë dhe liberalët socialë).
Në shumicën e vendeve nordike, konservatorët liberalë, demokratët kristianë dhe liberalët formojnë familje të dallueshme politike dhe secili ka partinë e tyre. Në shumicën e vendeve ku fliten gjuhët latine dhe ku katolicizmi është ose ka qenë dominues, si dhe në Greqi, lëvizjet liberale konservatore, shpesh përfshijnë demokratët dhe liberalët e krishterë dhe termat “konservatore” dhe “liberale” kuptohen si sinonime të njeri-tjetrit.
Në nivel evropian, demokratët kristianë dhe konservatorët më liberalë janë të lidhur me Partinë Popullore Evropiane (PPE), ndërsa liberalët (duke përfshirë liberalët konservatorë dhe socialë) tek Partia Aleanca e Liberalëve dhe Demokratëve për Evropë (Partia ALDE).
Në këtë kontekst, disa parti tradicionalisht të krishtera-demokratike (si Kristian Demokratik dhe Flemisht në Belgjikë, Apeli Kristian Demokratik në Holandë, Bashkimi Kristian-Demokratik në Gjermani dhe Partia Popullore në Austri) janë bërë pothuajse të padallueshme nga strukturat e tjera liberale dhe partitë konservatore.
Nga ana tjetër, partitë më të reja konservatore liberale (si Demokracia e Re në Greqi, Partia Social Demokrate në Portugali, Partia Popullore në Spanjë, Forza Italia / Populli i Lirisë / Forza Italia në Itali, Bashkimi për një Lëvizje Popullore / Republikanët në Francë dhe shumica e partive të qendrës së djathtë nga vendet dikur që i përkisnin Bllokut Lindor dhe Jugosllavisë) nuk kanë adoptuar etiketa tradicionale, por ideologjitë e tyre janë gjithashtu një përzierje e konservatorizmit, demokracisë së krishterë dhe liberalizmit.
Në ligjërimin modern evropian, “konservatorizmi liberal” zakonisht përfshin qëndrimet politike të qendrës së djathtë që hedhin poshtë të paktën deri në njëfarë mase konservatorizmin social. Ky pozicion lidhet gjithashtu me mbështetjen për format e moderuara të rrjetit të sigurisë sociale dhe ambientalizmit.
Kjo shumëllojshmëri e “konservatorizmit liberal” është përkrahur nga konservatorët nordikë (Partia Moderate në Suedi, Partia Konservatore në Norvegji dhe Partia Koalicioni Kombëtar në Finlandë), të cilat kanë ndalur konkurrencën me populistët e krahut të djathtë. Edhe partia konservatore britanike, partia kryesore britanike ne dekadën e fundit, ka përftuar me kohë një filozofi më liberale.
Për shembull në një një intervistë pak pas marrjes së detyrës si kryeministër në vitin 2010, David Kameron prezantoi veten një “konservator liberal”. Sot trendi europian duket se është qartësisht në favor të filozofisë konservatore-liberale me projeksione qe nxjerrin bllokun PPE (partitë popullore konservatore)-ALDE (liberale të qendrës së djathtë) me më shumë se 250 vota në raport me 751 vende dhe ku socialistët dhe social-demokratët nuk projektohet të fitojnë më tepër se 150 vende në total.
*Shkruar enkas për Boldnews.al
