Nga Kastriot Çipi
Në 21 prill 2008, në një seancë të vetme, që pasoi një proces jotransparent konsultimesh bipartizane, deputetët e PS dhe PD ndryshuan Kushtetutën e vendit. LSI dhe PDK e Ndokës ishin të vetme parti parlamentare që e kundërshtuan këtë akt, madje me grevë urie. Edhe ndërkombëtarët heshtën. Ndër të tjera, këto ndryshime në Kushtetutë përfshinë ndryshimin e sistemit zgjedhor nga i përzier (maxhoritar me 100 zona plus 40 mandate me proporcional kombëtar) në proporcional rajonal. Nga Kushtetuta e 1998-s u hoq paragrafi 2, i nenit 64:
“Numri i përgjithshëm i deputetëve të çdo partie dhe/ose koalicioni partish përcaktohet në raport sa më të afërt me votat e vlefshme të marra prej tyre në të gjithë vendin në raundin e parë të zgjedhjeve.”
Tingëllon paradoksale, sepse sistemi proporcional (shqip përpjesëtimor) është shpikur pikërisht për të respektuar parimin e sipërcituar. Por PD e PS ishin të vetëdijshme se duke zgjedhur variantin rajonal të sistemit proporcional, e kishin shkelur hapur këtë parim.
Ndarja e territorit në 12 zona u shpik vetëm e vetëm për të rritur pragun e secilës zonë, për të penalizuar kështu partitë e vogla. Në Qarkun e Kukësit ky prag mund të kalojë edhe 25%, për shkak nga ajo zonë dalin vetëm 3 deputetë. Jo vetëm kaq, por me Kod Zgjedhor, që sërish e miratojnë dy partitë e mëdha, si metodë e përllogaritjes së mandateve u zgjodh metoda d’Hondt, e njohur si metoda që favorizon partitë e mëdha, përkundër metodave të tjera si Sainte-Laguë apo Hare/Niemeyer, që japin një rezultat më të drejtë, pra më afër numrit natyror që del nga pjesëtimi i numrit të votave që ka fituar secila parti me numrin e votave, që duhen për të fituar një mandat.
Për të kuptuar se si deformohet vota nga ndarja në 12 zona dhe zbatimi i metodës d’Hondt, mjafton të shohim tabelat e mëposhtme, ku është marrë për bazë vota popullore për secilën parti, njësoj si do të veprohej në rastin e proporcionalit kombëtar dhe është përllogaritur ndarja e mandateve sipas secilës prej tri metodave më të njohura.
2009: PD e PS përfitojnë 20 mandate tepër
Në zgjedhjet e vitit 2009 morën pjesë katër koalicione partish, të cilat fituan një total prej 1.513.565 votash. Kjo do të thotë se për çdo mandat duheshin 10.811 vota. Në rreshtin e tretë të tabelës paraqitet rezultati i pjesëtimit të votave të secilës parti me kuotën 10.811. Siç shihet nga tabela, dy partitë e mëdha kanë përfituar jo vetëm nga efekti i ndarjes rajonale, por edhe nga metoda d’Hondt.
Zgjedhjet 2009: Ndarja e mandateve sipas koalicioneve
| Koalicioni | PD | LZHK | LSI | PS |
| Vota | 712745 | 27665 | 84407 | 688748 |
| Pjesëtimi | 65,93 | 2,56 | 7,81 | 63,71 |
| Sainte-Lague | 66 | 3 | 8 | 63 |
| Hare/Niemeyer | 66 | 2 | 8 | 64 |
| d’Hondt | 67 | 2 | 7 | 64 |
| Rezultati zyrtar | 70 | 0 | 4 | 66 |
Por e keqja nuk mbaroi me kaq. Pasi luftuan së bashku kundër koalicioneve të LSI dhe LZHK, PD e PS luftuan edhe kundër aleatëve të tyre. Tabelat e mëposhtme tregojnë se si do të kishte qenë ndarja e mandateve brenda koalicioneve nëse do të ishte votuar me proporcional kombëtar, bazuar mbi të njëjtat metoda llogaritjeje.
Ndarja e mandateve në koalicionin e PS “Bashkimi për Ndryshim”
| Partia | PS | PSD | PBDNJ | G99 | PDS |
| Vota | 620586 | 26700 | 18078 | 12989 | 10395 |
| Pjesëtimi | 57,40 | 2,47 | 1,67 | 1,20 | 0,96 |
| Sainte-Lague | 57 | 2 | 2 | 1 | 1 |
| Hare/Niemeyer | 57 | 2 | 2 | 1 | 1 |
| d’Hondt | 59 | 2 | 1 | 1 | 0 |
| Rezultati zyrtar | 65 | 0 | 1 | 0 | 0 |
Siç shihet, aleatët e PS kanë marrë vetëm 1 nga 6 mandate që duhej të merrnin, ndërsa PS 8 mandate tepër.
Ndarja e mandateve në koalicionin e PD “Aleanca e Ndryshimit”
| Partia | PD | PR | PDI | PAA | PLL |
| Vota | 610463 | 31990 | 14477 | 13296 | 10711 |
| Pjesëtimi | 56,47 | 2,96 | 1,34 | 1,23 | 0,99 |
| Sainte-Lague | 60 | 3 | 1 | 1 | 1 |
| Hare/Niemeyer | 59 | 3 | 2 | 1 | 1 |
| d’Hondt | 60 | 3 | 1 | 1 | 1 |
| Rezultati zyrtar | 68 | 1 | 1 | 0 | 0 |
Në këtë rast, PD përfiton plot tre mandate nga partitë e tjera të koalicionit, që nuk përfshihen në këtë tabelë, përveç atyre që përfiton nga sistemi rajonal dhe metoda d’Hondt ose 9 në total. Edhe brenda dy koalicioneve të tjera do të kishte pluralizëm, nëse do të zbatoheshin të njëjtat rregulla: LSI 7 dhe PSV 1, LZHK 2 dhe PDK 1.
2013: PD e PS përfitojnë 9 mandate tepër
Në zgjedhjet e vitit 2013 garuan vetëm dy koalicione dhe disa parti e kandidatë të pavarur. Këta të fundit, për të kuptuar efektin e sistemit rajonal dhe metodës d’Hondt, po i konsiderojmë si një koalicion të tretë. Totali votave të vlefshme ishte 1.724779. Kuota për çdo mandat ishte 12.320. Në këtë rast rezultati do të kishte qenë siç tregohet në tabelën e mëposhtme:
| Koalicioni | PS/LSI | PD | Të tjerë |
| Vota | 993904 | 680677 | 50198 |
| Pjesëtimi | 80,67 | 55,25 | 4,07 |
| Sainte-Lague | 81 | 55 | 4 |
| Hare/Niemeyer | 81 | 55 | 4 |
| d’Hondt | 81 | 55 | 4 |
| Rezultati zyrtar | 83 | 57 | 0 |
Partitë dhe kandidatët e pavarur, duke mos qenë të mbledhur në një koalicion, por edhe për shkak të ndarjes rajonale, humbën në total katër mandate: FRD 3 dhe AKZ 1. Ndërsa efekti i penalizimit të partive të vogla nga partitë e mëdha brenda koalicioneve shihet në tabelat e mëposhtme.
Koalicioni PS/LSI
| Partia | AP | PBDNJ | PSD | PDS | PKD | LSI | PS |
| Vota | 8927 | 14772 | 10220 | 11891 | 7993 | 180470 | 713407 |
| Sainte-Lague | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 15 | 61 |
| Hare-Niemeyer | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 15 | 61 |
| d’Hondt | 0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 16 | 63 |
| Rezultati zyrtar | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 16 | 65 |
Koalicioni PD
| Partia | PD | PR | LZHK | PDIU | PLL | PDK |
| Vota | 528373 | 52168 | 5429 | 44957 | 6089 | 13288 |
| Sainte-Lague | 45 | 4 | 0 | 4 | 1 | 1 |
| Hare/Niemeyer | 44 | 4 | 1 | 4 | 1 | 1 |
| d’Hondt | 47 | 4 | 0 | 3 | 0 | 1 |
| Rezultati zyrtar | 50 | 3 | 0 | 4 | 0 | 0 |
2017: PS dhe PD përfitojnë 12.
Zgjedhjet e vitit 2017 ishin më anormalet e zhvilluara deri më sot, sepse nuk u regjistrua asnjë koalicion. Zgjedhësit ishin më të dekurajuar se kurrë të votonin partitë e vogla dhe rezultati e konfirmoi këtë. Totali i votave të vlefshme ishte 1.613.975, ndërsa kuota 11.528. Në tabelën e mëposhtme janë paraqitur vetëm rezultatet e partive që do të kishin fituar qoftë edhe një mandat, me proporcional kombëtar, sipas ndonjërës prej metodave të përllogaritjes.
| Partia | LSI | PS | PD | PSD | PDIU | Libra | Të tjerë |
| Vota | 225901 | 764750 | 456413 | 14993 | 76069 | 19806 | 56043 |
| Pjesëtimi | 19,59 | 66,34 | 39,59 | 1,30 | 6,60 | 1,72 | 4,86 |
| Sainte-Lague | 20 | 66 | 39 | 1 | 7 | 2 | 5 |
| Hare/Niemeyer | 20 | 66 | 39 | 1 | 7 | 2 | 5 |
| d’Hondt | 20 | 68 | 40 | 1 | 6 | 1 | 4 |
| Rezultati zyrtar | 19 | 74 | 43 | 1 | 3 | 0 | 0 |
Kështu, me 8 mandate të vjedhura me ligj, PS fitoi shumicën absolute dhe, për herë të parë qysh prej vitit 1991, kemi një qeveri njëpartiake, të votuar nga 25,73% e shqiptarëve! Në të trija zgjedhjet e zhvilluara me sistemin proporcional rajonal dhe me metodën d’Hondt, një gjë është konstante: dy partitë e mëdha kanë përfituar rregullisht nga 4 deri në 12 mandate tepër, ose nga 9 deri në 20 mandate tepër të dyja bashkë. Këto mandate u janë mohuar me ligj partive të vogla, përfshi edhe LSI-në dhe kjo ka sjellë si pasojë dekurajimin e zgjedhësve të këtyre partie, duke u kthyer në kërcënim akut për pluralizmin dhe demokracinë.
Sistemi zgjedhor duhet ndryshuar urgjent. Minimalisht, duhet të kemi një sistem proporcional kombëtar, pa asnjë prag për partitë, koalicionet apo kandidatët e pavarur dhe metoda e përllogaritjes së mandateve duhet të zgjidhet midis Sante-Laguë ose Hare/Niemeyer.
Ndërsa për të rikthyer llogaridhënien e deputetëve ndaj zgjedhësve të tyre, ka vetëm një alternativë: ose sistemi proporcional kombëtar me lista të hapura, ose sistemi miks i barazpeshuar, me 70 zona maxhoritare plus 70 mandate të shpërndara me proporcional kombëtar me lista të hapura.
Në kushtet kur ndryshimi i sistemit zgjedhor bëhet vetëm përmes ndryshimit të nenit përkatës në Kushtetutë dhe, nga ana tjetër, Kushtetuta ndryshohet me jo më pak 84 vota, është e qartë se jemi në një ngërç të fortë, sepse duhen votat e deputetëve të PD e PS. Thënë ndryshe, ata që përfitojnë nga sistemi, duhet të heqin dorë nga ky privilegj i pamerituar. Dhe përvoja na mëson se pushtetarët heqin dorë nga privilegjet ose me revolucion, ose nga frika e një revolucioni që do t’u shkaktonte atyre një fund më të keq se sa dorëheqja.
Intelektualët, aktivistët civilë dhe politikanët e partive të vogla kanë për detyrë ta kërkojnë këtë ndryshim paqësisht, duke qenë gjithsesi të gatshëm për revolucion, nëse klasa politike aktuale nuk reflekton.
