Gjirokastra po shembet, zyrtarët përpiqen të sigurojnë për të financuar restaurimin. Banesa e Lolomanit, dikur ishte një pamje mbresëlënëse në qytetin malor të Gjirokastrës në Shqipërinë jugore.
Tani shtëpia është kthyer në gërmadhë, si dhjetëra të tjerë në “Qytetin e Gurtë”, të identifikuar nga kështjella e tij, rrugët e pjerrëta me kalldrëm dhe strukturat gëlqerore me ngjyra të argjendta me pamje të luginës së Drinos pranë kufirit me Greqinë.
Shumë prej ndërtesave shekullore, të fortifikuara, që fituan qytetin një vend në listën prestigjioze të Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s në vitin 2005, janë një atraksion turistik, por në rrezik zhdukje.
Disa janë të braktisur ose nuk janë ruajtur për vite, të tjerë kanë pësuar ndryshime që kanë shkatërruar vlerën e tyre historike, ose kanë shumë pronarë që nuk bien dakord për punën e nevojshme ose janë shumë të varfër për ta bërë këtë.
Autoritetet në vendin ballkanik nuk kanë gjithashtu mjetet për ti financuar ata.
“Ndjej dhimbje për çdo gur, çdo mur që po dëmtohet”, psherëtin Emil Nacaj, një piktor 58-vjeçar, i cili kujton rënien e shtëpisë Lolomani në dimrin e vitit 2016.
Më poshtë, edhe çatia e shtëpisë së tij ka rënë gjysma.
“Kam frikë këtu, por nëna ime nuk dëshiron të largohet”, thotë ai.
Edhe nëse do të kishte para, nuk mund të bënte asgjë, kushëriri i tij, i cili jeton në kryeqytet, Tiranë dhe është bashkëpronar, refuzon.
Nga 615 monumente në qendrën historike të qytetit “më shumë se gjysma u nënshtrohen ndërtimeve ilegale ose jashtë kontekstit, ndërsa 169 janë në gjendje kritike ose në rrezik kolapsi”, paralajmëroi në fillim të këtij viti Europa Nostra, një federatë pan-europiane e OJQ-ve të trashëgimisë.
Një herë e një kohë
Shumica e ndërtesave datojnë që nga shekulli i 17-të dhe 18-të, edhe pse origjina e qytetit shkon më tej dhe muret e saj janë ndërtuar në shekullin e tretë.
Shkrimtari më i famshëm i Shqipërisë, Ismail Kadare, e përshkroi famën e tij Gjirokastër si “qytet i pjerrët, i vendosur në një kënd më të mprehtë se ndoshta çdo qytet tjetër në tokë”.
“Me siguri ishte vendi i vetëm në botë ku, nëse rrëshqet dhe bie në rrugë, mund të futesh në çatinë e një shtëpie”, shkroi ai në romanin e tij të vitit 1971, “Kronikë në gur”.
Emigracioni masiv ka komplikuar fatin e ndërtesave, pasi Gjirokastra nuk ka qenë imune ndaj prirjes që ka prekur Shqipërinë.
Popullsia e qytetit ka rënë nga 34,000 në 2011 në më pak se 25,000, sipas Engjëll Serianit, kreu i turizmit të qytetit. Shtëpitë e Gjirokastrës janë emëruar sipas pronarëve të tyre origjinalë, personaliteteve të Perandorisë Otomane si Lolomani, Karaulli, Fico, Zeko, Babameto, fuqia e të cilëve është matur me numrin e oxhaqeve në shtëpitë e tyre.
Sot, Sokol Karaulli, pasardhës i një prej këtyre familjeve fisnike, thotë se mënyra e tij e jetesës është shumë larg nga zhurma e pesë oxhaqeve të mëdha të shtëpisë së tij.
“Dita kur do të themi ‘Njëherë e një kohë ka pasur Gjirokastër’,mund të ndodhë,” paralajmëron 60-vjeçari.
Rreth pazarit të qytetit, fasadat e pastra janë për shkak të një restaurimi prej 3 milion eurosh të një financimi, të një shoqate Shqipëri-SHBA dhe Bankës Botërore.
Dyqane të vogla u shesin suvenire turistëve, 77.000 prej të cilëve vizituan kështjellën vitin e kaluar. Numri i tyre rritet 10% – 15% në vit.
“Sidoqoftë Gjirokastra nuk është vetëm pazari dhe ato vende emblematike”, thotë arkitektja Lejla Haxhiç, i OJQ-së Trashëgimia Kulturore pa Kufij (CHwB). Diku tjetër, “situata … po përkeqësohet nga dita në ditë”.
“Të gjithë aktorët që merren me trashëgiminë kulturore duhet ta marrin seriozisht dhe të ndërhyjnë sa më shpejtë që të jetë e mundur, sepse në botë ka vetëm një Gjirokastër”, paralajmëron Hadzic. Marrë nga “The Hindu”, përgatiti SYRI.net